Het keuzebeding is een bijzonder populaire clausule die echtgenoten kunnen voorzien in hun huwelijkscontract. De afgelopen twintig jaar hebben notarissen aan een hoog tempo deze keuzebedingen opgenomen in huwelijkscontracten. Het keuzebeding biedt de echtgenoten het voordeel dat de langstlevende echtgenoot na het eerste overlijden kan kiezen welke van de gemeenschappelijke goederen hij of zij bij zich wil houden.

In dit artikel belichten we de aandachtspunten bij de redactie van dergelijk keuzebeding. Waar moet u op letten als u een keuzebeding moet beoordelen of als u een nieuw beding wil opstellen? Wat zijn de valkuilen en wat zijn de aandachtspunten?

Wat is een keuzebeding?

Een keuzebeding is een clausule in het huwelijkscontract op grond waarvan de langstlevende echtgenoot na het overlijden van de eerste echtgenoot kan kiezen welke goederen hij of zij nog bij zich wil houden en welke goederen reeds de kinderen of de andere erfgenamen mogen toekomen. Deze keuze kan de langstlevende dan maken rekening houdend met de omstandigheden op dàt ogenblik: de eigen leeftijd en de leeftijd van de kinderen, de verstandhouding met de kinderen, de nood aan een (bijkomende) financiële bescherming voor de langstlevende …

Op fiscaal vlak zal de keuze van de langstlevende ook doorwerken: de goederen die door de langstlevende worden toegeëigend worden bij hem of haar belast in de erfbelasting, evenwel met die nuance dat de gezinswoning in de drie Gewesten vrijgesteld is tussen partners .

Ruime keuzemogelijkheden

Een goed opgesteld keuzebeding is voldoende ruim, dit wil zeggen dat de langstlevende echtgenoot voor elk individueel goed in het gemeenschappelijk vermogen kan kiezen, zelfs voor fracties van gemeenschappelijke goederen, dit bij zich te houden in volle eigendom, dan wel dat het reeds in blote eigendom de kinderen mag toekomen. Op deze goederen die reeds de kinderen toekomen, behoudt de langstlevende dan wel nog steeds het levenslang vruchtgebruik.

Een ruim keuzebeding is voor iedereen van belang, maar ook in het bijzonder voor ondernemers. Het is belangrijk dat zij, in het belang van hun onderneming, een afzonderlijke keuze kunnen maken voor hun professioneel vermogen (aandelen vennootschap, goederen die deel uitmaken van de eenmanszaak, …) een afzonderlijke keuze kunnen maken.

Keuze by default

Het keuzebeding dient vooreerst een keuze aan te duiden voor als de langstlevende niet of niet tijdig een keuze maakt of kan maken. Dit is de zogenaamde keuze by default.

Veiligheidshalve kiest men als by default-keuze beter voor de verdeling bij helften (de ene helft voor de langstlevende, de andere helft voor de nalatenschap), omdat de langstlevende niet (tijdig) de keuze maakt omdat hij of zij bijvoorbeeld onbekwaam is of ernstig gewond is. In dat geval is het weinig opportuun het vermogen helemaal te laten verblijven bij de langstlevende.

In de praktijk stellen wij vast dat de volledige verblijving desalniettemin soms als default keuze werd bedongen. Een mogelijke verklaring hiervoor kan de idee zijn dat de langstlevende, overmand door emoties of door bijvoorbeeld een ongeval niet in staat is tijdig een keuze te maken. Evenwel, het gevolg hiervan is dat als de echtgenoten bijna samen overlijden, maar een volgorde van overlijden kan worden bepaald, dat het gemeenschappelijke vermogen overgaat naar de langstlevende om vervolgens integraal over te gaan naar de kinderen. De successiefactuur is hierdoor twee tot drie keer duurder.

Zodra er een verschillend tijdstip van overlijden kan worden vastgesteld, erven de echtgenoten van elkaar. Enkele minuten volstaan zelfs, als dit kan worden vastgesteld ten minste. Het typevoorbeeld hiervan is het auto-ongeval. De ene echtgenoot overlijdt ter plaatse, de andere echtgenoot bezwijkt in de ambulance onderweg naar het ziekenhuis. Als de default keuze dan aangeeft dat de langstlevende de ganse gemeenschap krijgt, dan leidt dit tot een bijzonder hoge successiefactuur (die eigenlijk voor niks nodig is).

Een echt gelijktijdig overlijden vereist dat er geen verschil in volgorde van overlijden kan worden vastgesteld. In dat geval erven de echtgenoten niets van elkaar en wordt het vermogen onmiddellijk verdeeld over de andere erfgenamen, zonder rekening te houden met elkaar. Een gelijktijdig overlijden komt veel minder voor, denk aan de vliegtuigcrash, een brand, een gasontploffing, …

Toepassingsgebied van het keuzebeding

Een keuzebeding geeft de langstlevende echtgenoot de mogelijkheid meer gemeenschappelijke goederen bij zich te houden dan zijn of haar helft. Wanneer de relatie zou eindigen of tijdens de echtscheidingsprocedure willen de echtgenoten meestal niet meer dat de echtgenoot deze voordelen nog zou kunnen genieten. Zolang de echtscheidingsprocedure nog loopt, zijn de echtgenoten nog steeds gehuwd en indien één van hen op dat ogenblik zou komen te overlijden, kan de langstlevende in principe nog steeds zijn rechten putten uit het keuzebeding.

In de praktijk voorzien veel keuzebedingen dat het keuzebeding niet meer kan toegepast worden in geval van feitelijke scheiding. Feitelijke scheiding, dat is het niet langer feitelijk samenwonen, terwijl de echtgenoten wel nog steeds gehuwd zijn. De feitelijke scheiding komt voor wanneer echtgenoten uit elkaar gaan en tijdens de echtscheidingsprocedure reeds apart gaan wonen.

In die situaties valt te begrijpen dat in geval van feitelijke scheiding, het keuzebeding niet kan toegepast worden. Maar feitelijke scheiding kent veel meer oorzaken, die niets met de beëindiging van de relatie te maken hebben, onder andere:

  • Verblijf in het buitenland om professionele redenen;
  • Langdurig verblijf bij een ziek familielid;
  • Verblijf in een zorginstelling.

Het is mogelijk in het keuzebeding het toepassingsgebied van het keuzebeding in geval van feitelijke scheiding te nuanceren, zodat het enkel in geval van feitelijke scheiding ingevolge een duurzame relatiebreuk, niet meer kan ingeroepen worden.

TIP – Nuanceer het toepassingsgebied van het keuzebeding. Het keuzebeding kan voorzien dat het keuzebeding niet kan uitgeoefend worden, in geval van feitelijke scheiding van de echtgenoten, tenzij deze feitelijke scheiding het gevolg is van overmacht.

TIP– Zorg dat de keuzemogelijkheden in het keuzebeding voldoende ruim werden omschreven, zodat de langstlevende op maat van het vermogen en in functie van de concrete omstandigheden een juiste keuze kan maken.

Wenst u zich ver te verdiepen in successieplanning? Volg dan de opleidingen bij Practicali “successieplanning voor cijferberoepen in 4 sessies”