Met het decreet van 19 maart 2021 (gepubliceerd op 7 april 2021) wijzigt de Vlaamse overheid enkele belangrijke regels inzake de Vlaamse erfbelasting, en dit met uitwerking voor alle overlijdens vanaf 1 juli 2021.

Een korte opsomming van de wijzigingen:

  • Aanpassing van de fiscale behandeling van het duo legaat
  • Verlaging tarieven voor goede doelen
  • Invoering van de vriendenerfenis De hervorming heeft een groot praktisch belang, voor een omvangrijke doelgroep.

Hervorming erfbelasting met ingang van 1 juli 2021

Enerzijds dient eenieder die in het verleden een duo legaat heeft opgesteld, zijn testament minstens te her-evalueren. Anderzijds bieden de vriendenerfenis én de verlaagde tarieven in de schenken erfbelasting interessante opportuniteiten.

Voor de volledigheid merken we nog op dat het decreet initieel voorzag in een verlenging van de verdachte periode in de erfbelasting voor niet-geregistreerde schenkingen (bijvoorbeeld de bankgift) van drie jaar naar vier jaar.

Deze maatregel heeft men niet weerhouden in de finale tekst, omdat in tussentijd de federale wetgever de schenkingsaktes voor buitenlandse notaris heeft onderworpen aan een verplichte registratie (én dus betaling van schenkbelasting).

Overzicht:

  1. Aanpassing van de fiscale behandeling van het duo legaat
  2. Verlaging van de tarieven voor goede doelen
  3. Invoering van de vriendenerfenis

1. Aanpassing van de fiscale behandeling van het duo legaat 

Achtergrond van het duo legaat

In de Vlaamse erfbelasting bestaan drie categorieën, naargelang de verwantschap tussen de overledene en diens erfgenamen:

  1. in rechte lijn en tussen partners
  2. tussen broers en zussen
  3. tussen alle anderen (of vreemden)

De tarieven in rechte lijn en tussen partners enerzijds (van 3% tot 27%) zijn veel lager dan de tarieven in de beide andere categorieën, waar de eerste euro in de nalatenschap onmiddellijk onderworpen is aan 25% en waar de tarieven al snel stijgen tot een toptarief van 55%, namelijk vanaf 75.000 euro. Een gemiddelde belastingdruk op een erfenis in de zijlijn van meer dan 50% is dan ook niet uitzonderlijk.

De tarieven in de zijlijn werden reeds verlaagd in 2018, door het toptarief van 65% (boven de 125.000 euro) te schrappen en door een onderste tarief van 25% (tot 35.000 euro) in te voeren, maar de belastingdruk voor erfgenamen in de zijlijn is nog steeds bijzonder hoog. Wie geen afstammelingen heeft, zoekt dan ook logischerwijs naar oplossingen om die successiedruk enigszins te temperen.

Het is belangrijk inzake successieplanning, zeker in de zijlijn, om eerst te zoeken naar andere oplossingen dan schenkingen. En dan kwam men vrij snel uit bij het duo legaat. Deze testamentaire techniek heeft een dubbel opzet: enerzijds de bejegening van een goed doel naar keuze, anderzijds de begunstiging van de dierbaren. Maar voor kinderloze personen is het vrijwel dé enige optie om de successiefactuur te verlichten, zonder zich onherroepelijk te verarmen.

De werking van het duo legaat

Een duo legaat houdt in essentie in dat een persoon in een testament (minstens) twee legatarissen aanduidt: enerzijds een goed doel naar keuze, anderzijds dierbaren (verwanten in de zijlijn of niet-verwanten). Door de relatief lage tarieven in de erfbelasting dat een goed doel geniet, kan het duo legaat ervoor zorgen dat de dierbaren netto meer over houden van hun erfdeel, dan zonder een duo legaat.

Bovendien komt het duo legaat ook het goede doel ten goede, dat ook een erfdeel zal overhouden. Het duo legaat kent daarentegen wel een verliezer, de Schatkist, die aanzienlijke inkomsten derft.

De sleutel van het duo legaat zit hem niet louter in de lage tarieven voor het goede doel, maar tevens in de last dat het goede doel alle erfbelasting dient te betalen, zowel diegene op haar eigen erfdeel, als diegene verschuldigd door de verwanten.

Deze last wordt niet als een bijkomend legaat beschouwd, waardoor het erfdeel van het goede doel aan de lage tarieven van goede doelen wordt belast, waardoor het goede doel nog voldoende overhoudt om de erfbelasting van de dierbaren te betalen. De last om alle erfbelasting te betalen die opgelegd wordt aan het goede doel is dus eigenlijk fiscaal neutraal.

De werking van een duo legaat wordt bij voorkeur toegelicht aan de hand van eenvoudig voorbeeld.

voorbeeld:

Tante Jeanne heeft één lievelingsneef, Robbe. Zij heeft een vermogen van 1.000.000 euro en wil dit nalaten aan Robbe.

Als zij Robbe in haar testament begunstigt met haar ganse nalatenschap, dan zal Robbe hierop 535.500 euro erfbelasting verschuldigd zijn. Na betaling van deze erfbelasting houdt Robbe netto nog 464.500 euro over.

Tante Jeanne is ook een goed doel genegen en zij wil een deel van haar vermogen nalaten aan een VZW.

Zij stelt een duo legaat op, waarin zij Robbe 55% van haar nalatenschap nalaat, terwijl het goede doel 45% van haar nalatenschap krijgt toegewezen. Het goede doel krijgt wel de last opgelegd om alle erfbelasting te betalen, zowel op haar eigen erfdeel als op het erfdeel van Robbe.

Het goede doel krijgt zodoende 450.000 euro. Hiervan dient zij de erfbelasting te betalen op haar eigen deel (450.000 euro @ 8,5% = 38.250 euro) als op het deel van neef Robbe (550.000 euro @ 25%/45%/55% = 288.000 euro). In totaal zal het goede doel dus 326.250 euro erfbelasting moeten betalen en nog 123.750 euro overhouden voor haar eigen doelstellingen.

Robbe ontvangt 550.000 euro, maar hoeft zich geen zorgen te maken over de erfbelasting, die wordt voldaan door het goede doel. Robbe zal dus 550.000 euro mogen houden van het vermogen van zijn tante, zonder duo legaat was dat maar 464.500 euro. Door het duo legaat krijgt Robbe dus 85.500 euro meer dan zonder duo legaat. Anderzijds krijgt ook het goede doel nog 123.750 euro, dat zij vrij mag besteden voor haar doelstellingen.

Wijziging van de fiscale behandeling van het duo legaat

Het is niet juist om te stellen dat het duo legaat wordt afgeschaft, omdat het na 1 juli 2021 niet verboden is een duo legaat op te stellen. Alleen zal de fiscale behandeling ervan dermate wijzigen, dat de meeste duo legaten hun gunstige fiscale uitwerking zullen verliezen.

Het decreet voorziet dat de belastbare grondslag van de verschillende legatarissen worden herbepaald. Het bedrag dat het goede doel krijgt om de erfbelasting van de dierbaren te betalen, zal voor de berekening van de erfbelasting op het erfdeel van het goede doel niet meetellen, maar overgeheveld worden naar de belastbare grondslag van de dierbaren. Het is op het eerste zicht een vrij complexe oefening, die we hierna toelichten aan de hand van een voorbeeld.

We hernemen ons voorbeeld van tante Jeanne met een nalatenschap van 1.000.000 euro en haar favoriete neefje Robbe. Tante stelt een duo legaat op in de verhouding 55% - 45%. Zodoende krijgt Robbe 550.000 euro, terwijl het goede doel 450.000 euro ontvangt. In beginsel zou de erfbelasting op deze belastbare grondslagen berekend worden, die dan geheel ten laste worden gelegd van het goede doel.

De erfbelasting voor de neef, berekend op 550.000 euro, bedraagt 288.000 euro. Het marginaal tarief (= het hoogst toepasselijke belastingtarief) is bijgevolg 55%. Deze erfbelasting dienen we vervolgens te bruteren, volgens de formule: 288.000/(1-0,55) = 640.000 euro.

De erfbelasting voor het goede doel, dat in de meeste gevallen het tarief van 0% zou verschuldigd zijn, wordt berekend door van haar legaat het gebruteerd bedrag aan erfbelasting af te trekken (= 640.000 euro), met ondergrens 0. Aangezien het goede doel slechts een erfdeel van 450.000 euro heeft, zal de belastbare grondslag van het goede doel verminderd worden met 450.000 euro, tot 0 euro.

Daartegenover staat dat de belastbare grondslag van het erfdeel van Robbe verhoogd wordt met 450.000 euro, tot 1.000.000 euro. Bijgevolg zal deze 1.000.000 euro onderworpen zijn aan de hoge tarieven tussen alle anderen, hetgeen resulteert in 535.500 euro erfbelasting.

Uiteindelijk zal dit duo legaat ertoe leiden dat:

  • Robbe (nog steeds) 550.000 euro zal ontvangen
  • het goede doel 450.000 euro zal ontvangen, onder last om alle erfbelasting te voldoen, zowel op haar eigen erfdeel (0 euro), als op het erfdeel van Robbe (535.500 euro). Als het goede doel dit legaat zou aanvaarden, zou zij meer erfbelasting betalen dan het erfdeel dat zij ontvangt. Het is dus bijzonder onwaarschijnlijk dat het goede doel dit legaat zou aanvaarden.

Wat met bestaande duo legaten?

Het decreet treedt in werking op 1 juli 2021 voor alle overlijdens vanaf die datum, ongeacht wanneer men zijn testament heeft opgesteld.

De talrijke wijzen waarop duo legaten in de praktijk werden opgesteld leiden ertoe dat telkens tekstueel zal moeten nagegaan worden wat het concrete gevolg is voor het duo legaat in kwestie.

In sommige testamenten heeft men een vangnet-clausule opgenomen, die voorziet dat als het duo legaat geen uitwerking vindt, de nalatenschap alsnog naar de juiste erfgenamen gaat, en men niet terugvalt op het wettelijk erfrecht.

In ieder geval, het beste advies voor de testatoren is om hun testament spoedig van onder het stof te halen en te laten herevalueren door een expert!

2. Verlaging van de tarieven voor goede doelen 

De Vlaamse overheid wil met de gewijzigde fiscale behandeling van het duo legaat niet enkel het oneigenlijk gebruik van de gunsttarieven voor goede doelen een halt toeroepen, maar tegelijkertijd wil ze de ware altruïstische filantropie versterken, door de tarieven in de erfbelasting én de schenkbelasting voor goede doelen te verlagen naar 0%.

Deze tariefverlaging is (mede) ingegeven door de compensatie voor het eventueel verlies van inkomsten voor goede doelen, ingevolge het verdwijnen van de meeste duo legaten, anderzijds wil zij de goede doelen verder ondersteunen door zuivere legaten ten voordele van het goedel te stimuleren met een aantrekkelijke tariefverlaging.

De tariefverlaging in de erf- en schenkbelasting voor goede doelen zorgt ervoor dat deze tarieven in het Vlaams Gewest voortaan de laagste van België zullen zijn. Uiteraard dient hierij de kanttekening gemaakt te worden dat in de andere gewesten het duo legaat vooralsnog ongemoeid wordt gelaten.

  Schenkbelasting tot en met 30/6/21 Erfbelasting tot en met 30/6/21 Schenkbelasting vanaf 1/7/21 Erfbelasting vanaf 1/7/21
Vlaanderen 5,5% 8,5% 0% 0%
Brussel 7% 7%/25% 7% 7/25%
Wallonië 7% 7% 7% 7%

Deze gunsttarieven gelden (onder andere) voor organisaties met een rechtsvorm als VZW of private stichting, dewelke rechtsvorm de meeste goede doelen hebben aangenomen.

Evenwel, voor private stichtingen zal het tarief in de schenk- en erfbelasting niet verlaagd worden tot 0%, omdat het belangeloze doel van de private stichting soms tot private sfeer van bijvoorbeeld een familie behoort en men oneigenlijk gebruik van de private stichting als structuur in het kader van een vermogensplanning niet verder wil faciliteren en stimuleren.

Bijgevolg zullen de private stichtingen onderworpen blijven aan het tarief van 8,5% in de erfbelasting, en 5,5% in de schenkbelasting.

Deze redenering houdt mijns inziens geen steek. Als men van mening is dat een private stichting ook oneingelijk gebruikt wordt, namelijk om op slinkse wijze een overdracht van familiaal vermogen te organiseren, dan dient men deze vermogensoverdracht te belasten zoals elke andere familiale vermogensoverdracht, met schenk- of erfbelasting.

In de plaats daarvan kiest men er halfslachtig voor om alle private stichtingen te onderwerpen aan een tarief van 8,5%. Dit is om meerdere redenen problematisch:

  • De private stichtingen die wel eigenlijk gebruikt worden (dus niet voor een transgerenationele vermogensoverdracht), worden gestraft en zijn uitgesloten van het 0%-tarief;
  • Het oneigenlijk gebruik van een private stichting wordt aangemoedigd door het bestaan ervan te benoemen, en de zeer lage gunsttarieven van 5,5% en 8,5% te bevestigen.

3. Invoering van de vriendenerfenis 

De vriendenerfenis laat toe een dierbaar persoon (of dierbare personen), die geen verwante is (zijn) in rechte lijn of partner, te begunstigen met een erfdeel van maximaal 15.000 euro, aan dezelfde tarieven als erfgenamen in rechte lijn of partners, met andere woorden aan 3%.

Het betreft een belastingvermindering in de erfbelasting waarbij het normale tarief van 25% op deze vriendenerfenis wordt verlaagd naar 3%. De maximale besparing van deze vermindering bedraagt zodoende 3.300 euro (22% van 15.000 euro).

De vermindering kan genoten worden door iedereen die begunstigd wordt bij overlijden en die zelf geen verwante is in rechte lijn of een partner. Voor deze erfgenamen (in rechte lijn en tussen partners) zou de vermindering overigens geen voordeel opleveren, aangezien zij reeds het tarief van 3% genieten op de eerste 50.000 euro.

Het gaat dus om broers of zussen, neven of nichten, goede vrienden, buren, … Wel is vereist dat ze expliciet aangeduid worden als erfgenaam en dat hen het voordeel van de vriendenerfenis wordt toegekend, hetgeen verplicht dient te gebeuren bij testament.

Initieel werd voorzien in de ontwerptekst van het decreet dat voor het fiscaal voordeel van de vriendenerfenis een authentiek of notarieel testament vereist was, maar deze voorwaarde heeft men uiteindelijk geschrapt in de finale wettekst.

Het voordeel van de vriendenerfenis kan toegekend worden aan meerdere personen, maar in totaal is het voordeel steeds beperkt tot het maximumbedrag van 15.000 euro per overlijden. Zo kan men bijvoorbeeld in een testament drie goede vrienden begunstigen met een bedrag van elk 5.000 euro, waardoor elke vriend het voordeel van de vriendenerfenis zal genieten ten belope van deze 5.000 euro, tesamen 15.000 euro, die zal worden belast aan 3% in plaats van aan 25%.

Het voordeel van de vriendenerfenis wordt in de regel gelijk verdeeld over alle legatarissen voor de eerste 15.000 euro, tenzij de testator een verdeelsleutel voor het gunsttarief heeft vastgelegd in zijn testament. Zo kan de testator bepalen dat één specifieke erfgenaam het gunsttarief zal genieten op zijn erfdeel, terwijl de andere legatarissen hier niet van kunnen genieten en de gewone tarieven in de erfbelasting zullen ondergaan.

Het belastingvoordeel van de vriendenerfenis is een zeer specifiek voordeel dat slechts in een welbepaalde situatie kan worden genoten, maar bovendien is het een belastingvoordeel dat niet automatisch zal toegepast worden door de belastingdienst. In de aangifte nalatenschap zal toepassing van de belastingvermindering moeten worden gevraagd. Daartoe zal het aangifteformulier voor het Vlaams gewest aangepast worden.

Wanneer men verzoekt om het belastingvoordeel van de vriendenerfenis, dient men aan te duiden voor welke personen én voor welke goederen. Het zal namelijk voorkomen dat de genieter van de vriendenerfenis zelf niet aangifteplichtig is en de aangifteplichtige erfgenamen dit voor hem zullen moeten vragen, bijvoorbeeld als de genieter van de vriendenerfenis een louter bijzonder legataris is.

Seminaries successieplanning

Bent u al geabonneerd op onze fiscale databank?

  • Vind snel antwoorden op uw fiscale vragen. Ontdek de meerwaarde van Practinet voor uw praktijk.

Op de hoogte blijven van onze seminaries?

Schrijf u in voor onze nieuwsbrief